گمانه‌زنی رسانه‌ها از واکنش احتمالی اسرائیل به اقدام نظامی ایران ادامه دارد. دوشنبه شب خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه اسرائیل تصمیم به پاسخ دارد، در حالیکه شرکای سیاسی و نظامی آنها را از این کار بر حذر داشته‌اند. کانال 12 اسرائیل دیروز اعلام کرد؛ ایالات متحده و کشورهای اروپایی به فشار خود بر نتانیاهو ادامه می‌دهند تا پاسخ سنجیده و محدود به ایران داشته باشد یا اصلا پاسخ ندهد.این موضوع در حالی مطرح شده که ایران بعد از «دفاع مشروع »اعلام کرده از نظر ما این روند پایان یافته است و در قبال هرگونه ماجراجویی اسرائیل پاسخی سخت‌تر خواهیم داشت که بلافاصله انجام خواهد شد.

همدلی به جای هم‌سویی!

از طرف دیگر درخواست‌های سیاسی نتانیاهو برای فشار بر ایران ظاهرا با دست رد اروپایی‌ها رو به رو شده و جوزپ بورل اعلام کرده، اتحادیه اروپا در شرایط فعلی نمی‌تواند سپاه را تروریستی اعلام کند. او گفته تحریم‌های جدید ایران نیازمند مولفه‌هایی است که قابل تحریم باشد. این سخنان بورل در حالی مطرح شد که وزیر امور خارجه اسرائیل دیروز در توییتر خود نوشت: «به 22 کشور جهان نامه ارسال کردیم تا سپاه را تروریستی اعلام کنند و در فهرست تحریم قرار دهند.» به رغم مخالفت کشورهای مختلف با درخواست اسرائیل درباره تحریم سپاه اما بسته‌های تحریمی آمریکا در راه است. اکسیوس گزارش داده وزیر خزانه‌داری آمریکا در حال آماده شدن برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران است، تحریم‌هایی که احتمالا با نگاه فشار بیشتر اقتصادی و نظامی ارائه خواهد شد.

در همین حال «ان بی سی» به نقل از یک مقام آمریکایی دیروز عنوان کرد که مقامات اسرائیلی همتایان آمریکایی خود را در مورد گزینه‌های پاسخ احتمالی به ایران مطلع کرده‌اند، گزینه‌هایی که این رسانه در خبر دیگری تحت عنوان حمله احتمالی به تاسیسات و انبار قطعات موشکی پیشرفته یا سلاح‌های ارسالی به حزب الله از آن یاد کرده است. با این وجود نتانیاهو با چراغ زرد بایدن در ماجراجویی خود رو به روست که ممکن است عواقب یک حمله احتمالی را برایش پرریسک‌تر از گذشته روی میز قرار دهد.

«حشمت‌الله فلاحت‌پیشه» رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم و تحلیلگر سیاسی می‌گوید: «در حال‌حاضر نوع واکنش آمریکایی‌ها، کاملا با احتیاط است و سعی دارند اسرائیل را از اقدام نظامی متقابل بر حذر دارند. دغدغه‌های آمریکایی‌ها بالاتر از دغدغه‌های نتانیاهو است. اگر جنگ طولانی‌تر شود، نه تنها آبراه‌های بین المللی، بلکه بسیاری از پایگاه‌های کشور‌های مختلف منطقه دچار آسیب می‌شوند و خطوط گسل عمده‌ای فعال خواهد شد؛ بنابراین تمام تلاش آمریکا پیشگیری از تداوم جنگ است.»

حشمت الله فلاحت پیشه به فرارو می‌گوید: « آن چه که تا این لحظه می‌دانیم این است که ایران و اسرائیل در مرحله پیش از جنگ به سر می‌برند و در برابر هر کنشی یک واکنش صورت می‌گیرد. به همین دلیل است که اوضاع از این مرحله به بعد ممکن است خطرناک شود، اگر اسرائیل علیه ایران اقدام نظامی انجام دهد، دو کشور ممکن است وارد جنگ شوند. حتی بایدن و بلینکن نیز به مقامات اسرائیلی تاکید کرده اند دست از ادامه جنگ بردارند و اگر جنگ را ادامه دهند، آمریکایی‌ها در کنار آن‌ها نخواهند بود.»

وی افزود: «معتقدم که جنگ‌های فرامرزی، مولفه‌های امنیت ملی هیچ ملتی را تامین نمی‌کنند، ضمن این که ایران منافعی را در جنگ‌های فراتر از مرز‌های خود ندارد و به همین دلیل بهتر است ایران وارد دام اسرائیل نشود و توازن بر هم خورده بین میدان و دیپلماسی را دوباره ابقا کند. لازم است ایران به لحاظ دیپلماسی فعال‌تر شود. نوع واکنش‌های جهانی دو رویه دارد. همانطور که اشاره کردم حتی متحدان اسرائیل به شدت مخالف تداوم جنگ هستند. بنابراین، دیپلمات‌های ایرانی باید از این فرصت استفاده کنند و به سمت کاهش بحران‌های آینده حرکت کنند.»

دست بسته اسرائیل برای اجرای گزینه‌ها

«رحمان قهرمان پور» کارشناس ارشد مسائل هسته‌ای و پژوهشگر روابط بین الملل نیز به فرارو می‌گوید: «ایران تا کنون واکنش بیش از حد تندی نشان نداده است، یعنی تمایلی ندارد به شکل تمام عیار وارد درگیری شود. از سوی دیگر اسرائیل این مسئله را نادیده نخواهد گرفت و تلاش می‌کند به هر شکلی که لازم می بیند، واکنش نشان دهد. در نتیجه، احتمالا شاهد واکنش خواهیم بود، اما اصلا مشخص نیست این واکنش چه خواهد بود. ممکن است اسرائیل در همان سطح ایران واکنش نشان دهد، یعنی همان کار‌هایی را که ایران انجام داده انجام دهد یا به هر شیوه دیگری واکنش نشان خواهد داد. کابینه جنگ اسرائیل به محض حمله ایران تشکیل جلسه داد و این جلسه نیز بسیار مهم بود، چون بر اساس سخنانی که در این جلسه رد و بدل شد و ارزیابی که صورت گرفت، درباره حمله یا عدم حمله متقابل تصمیم گیری خواهد شد.»

وی می‌افزاید: «حقیقت این است که در اسرائیل گروه‌هایی مختلف با طرز فکر‌های گوناگون حضور دارند و طبیعتا گروه‌های راست افراطی، مثل وزیر امنیت اسرائیل خواهان واکنش‌های بسیار تند هستند، اما دست اسرائیل باز نیست و فشار آمریکا، درکنار درخواست‌های کشور‌های اروپایی مبتنی بر این است که اسرائیل سطح تنش‌ها را بالاتر نبرد. با توجه به این شرایط، اسرائیل با محدودیت‌هایی مواجه است و نمی‌تواند به راحتی همه گزینه‌ها را روی میز بگذارد. به همین دلیل معتقدم گزینه حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران منتفی است. با این حال واکنش ایران در برابر اسرائیل در جای خود باقی است. پرسشی مهم و اساسی که در این وضعیت مطرح می‌شود این است که آیا اسرائیل واقعا می‌خواهد به خاک ایران حمله کند یا اصلا می‌تواند این کار را انجام دهد؟ این مسئله همچنان مبهم است و نمی‌دانیم چه خواهد شد. تا کنون، اسرائیل هیچ‌گاه خاک ایران را مستقیما هدف نگرفته و با توجه به این موضوع، مشخص نیست که در پاسخ به ایران، به خاک کشور حمله می‌شود، پایگاه‌های ایران در منطقه، هدف قرار می‌گیرد، یا عملیات تخریبی انجام می‌شود.»

این تحلیلگر ارشد سیاسی می‌افزاید: «باید دید نتانیاهو در شرایطی که اکنون در آن قرار دارد، می‌تواند سطح تنش را افزایش دهد یا خیر. حدس من این است که نمی‌تواند. این موضوع از یک سو به علت مواضع بایدن است که صراحتا گفت آمریکا در اقدام نظامی علیه ایران مشارکت نخواهد کرد و هم به علت پیام‌هایی است که کشور‌های مختلف اروپایی به اسرائیل دادند و درخواست کردند که اسرائیل از جنگ پرهیز کند، به ویژه با توجه به این که کشور‌های اروپایی در رهگیری موشک‌های ایرانی مشارکتی چشمگیر داشتند. به همین دلیل همان کشور‌هایی که خواهان خویشتنداری ایران بودند، حالا به اسرائیل فشار خواهند آورد که وارد درگیری با ایران نشود.»

پیامد تصاعد بحران

این پژوهشگر روابط بین الملل گفت: «در کوتاه مدت، احتما جنگ و درگیری بسیار پایین است، اما در واقع اگر اسرائیل بخواهد واکنش بیش از حدی نشان دهد و در نتیجه ایران نیز وادار به واکنش شود، وارد وضعیتی خواهیم شد که در مبحث مدیریت بحران، «تصاعد بحران» یا «نردبان بحران» خوانده می‌شود. این مسئله‌ای است که نمی‌توانیم با قاطعیت درباره آن صحبت کنیم. به همین دلیل است که معتقدم واکنش اسرائیل بسیار تعیین کننده خواهد بود. ما نمی‌دانیم که واکنش اسرائیل انفرادی خواهد بود یا حمایت قدرت‌های دیگر را نیز شامل می‌شود. در حال حاضر توپ در زمین اسرائیل است و این در حالی است که پیش از حمله ایران به اسرائیل، توپ در زمین ایران بود. چشم انداز بلندمدت بسیار تعیین کننده خواهد بود. کشور‌های منطقه یکدست نیستند و موضع گیری یکسانی در قبال تحولات ندارند. همانطور که اردن نیز در شب حمله ایران برخی موشک‌ها و پهپاد‌ها را رهگیری کرده بود. مشخصا کشور‌های منطقه بر اساس شرایط خود مواضعی مختلف دارند. برخی کشورها، به دلیل همسایگی با ایران و اختلاف‌هایی که با آمریکا دارند، مخالف حمله هستند و برخی دیگر نیز اصلا موضع مشخصی نمی‌گیرند.»

ائتلاف‌های نظامی در منطقه

قهرمان پور تاکید می‌کند: «به طور کلی، کشور‌ها در تامین امنیت خود تنها هستند که همان SELF CARE» » است. درواقع در زمینه امنیت، کشور‌ها چاره‌ای ندارند به جز این که یا به خود تکیه کنند یا وارد ائتلاف‌های نظامی شوند. با توجه به این که جمهوری اسلامی از ابتدا وارد هیچ نوع گروه و ائتلافی نشده، طبیعی است که در صورت وقوع بحران نیز تنها خواهد بود و نمی‌تواند انتظار حمایت از سوی دیگر کشور‌ها را داشته باشد. کشور‌هایی که میزبان پایگاه‌های آمریکا و ناتو در منطقه هستند، معمولا بر اساس قواعد همسایگی، دخالتی در جنگ نمی‌کنند، اما در عین‌حال، مخالفتی هم نمی‌کنند. بسیاری از کشور‌های منطقه در برابر حمله ایران به اسرائیل ناظر بودند، اما آن‌ها که با ایالات متحده اتحاد نظامی داشتند یا میزبان پایگاه‌های نظامی امریکا بودند به رهگیری موشک‌های ایران کمک کردند. معمولا کشور‌های منطقه به علت نزدیکی جغرافیایی به ایران و هراس از واکنش ایران، سعی می‌کنند با ایران درگیر نشوند. اما فراموش نکنیم که همین کشور‌ها با حمله به ایران نیز مخالفت نمی‌کنند، چرا که اغلب کشور‌های جهان، از تضعیف رقیبان خود سود می‌برند. در خاورمیانه نیز، برخی کشور‌ها عملا از تضعیف ایران، خوشحال شده و سود می‌برند.»

قدرت بازدارندگی

در همین حال «قاسم محبعلی» کارشناس مسائل بین‌الملل، می‌گوید:«هر اقدامی در سیاست و اقتصاد آثار جانبی خود را در پی دارد؛ حمله ایران به اسرائیل هم از این قاعده مستثنا نیست. دلیل کلی حمله ایران به اسرائیل به حمله این رژیم به کنسولگری ایران باز می‌گردد اما این حمله آثاری منطقه‌ای خواهد داشت. اگرچه اسرائیل با کمک آمریکا و کشورهای اروپایی توانستند بخشی از موشک‌ها و پهپادهای ایران را کنترل کنند اما در پی این حمله کشورهای دیگر متوجه شدند در صورت هرگونه تعرض به خاک ایران با واکنش سختی مواجه می‌شوند که قادر به مقابله با آن هم نیستند؛ از این رو حمله ایران به اسرائیل در حوزه منطقه‌ای برای ایران قدرت بازدارندگی ایجاد کرد و برای مثال کشورهایی مانند عربستان، پاکستان یا کشورهای جنوبی ایران که در بُرد موشکی و پهپادی ایران قرار می‌گیرند از یک سو در سیاست‌های خود در مواجهه با ایران با احتیاط بیشتری رفتار می‌کنند و از سوی دیگر احتمالا به سمت هم‌پیمانی بیشتر با غربی‌ها بروند تا قدرت بازدارندگی‌شان را افزایش دهند.»

او درباره آینده این تنش معتقد است: «باید منتظر ماند و دید که واکنش اسرائیل به این قضیه چه خواهد بود. آیا واکنش نشان می‌دهد یا خیر؟ اگر واکنش نشان می‌دهد، در چه حد و سطحی است و واکنش بعدی ایران چه خواهد بود؟ آیا مسئله به سمت حل و فصل از طرق سیاسی می‌رود یا منجر به جنگ می‌شود؟ همه اینها پرسش‌هایی است که در آینده می‌شود به آنها پاسخ داد».این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی همچنین بیان کرد: «در حوزه داخلی هم حمله ایران به اسرائیل می‌تواند تأثیراتی داشته باشد. وقتی بحران بالا می‌رود ممکن است راه‌حل‌های سیاسی به میان آید و مثلا ایران و آمریکا به طور مستقیم یا از طریق اروپایی‌ها به نوعی با راه‌حل‌های دیپلماتیک به توافق برسند. آن سوی ماجرا هم وجود دارد؛ آنکه اگر راه حل سیاسی پیگیری نشود، طبیعتا آمریکا و اروپایی‌ها میزان تحریم‌ها علیه ایران را افزایش می‌دهند. اسرائیل هم بعد از این می‌تواند کمک‌های بیشتر نظامی و مالی از غربی‌ها دریافت کند.»